რედუტ-კალედან მდინარე რიონამდე ტვირთის გადმოტანა დიდ უხერხულობას ქმნიდა და ზედმეტ ხარჯებსაც მოითხოვდა. ამავე დროს მდ. ხობისა და რიონის აუზები სოფ. ჭალადიდთან ძალიან მცირე მანძილით არის დაშორებული ერთმანეთისგან. ჭალადიდში, რიონთან ახლოს მიედინებოდა ვიწრო, მაგრამ ღრმა მდინარე ყორათი, რომელიც ხობის შენაკადს - სანაოსნოდ გამოსადეგ ცივს უერთდებოდა.
საკუთრივ ცივის არხი ანუ „რუსული არხი“ 600 მეტრის სიგრძის იყო. იგი იწყებოდა ჭალადიდის უბან საბაჟოში და უერთდებოდა ყორათს. ცივის არხმა თავისი მნიშვნელობა 1860 წელს დაკარგა, როდესაც ფოთში ნავსადგური გაიხსნა. 1872 წელს ეს არხი რკინიგზამ გადაკვეთა და ნაოსნობაც შეწყდა.
მეოცე საუკუნის 30-იან წლებში ჭალადიდში არხი მიწით ამოავსეს, ხოლო მდ. ყორათი 1927 წელს ხობიდან ცივისწყლამდე ახალგაყვანილმა დიდმა არხმა შეიერთა და ამ მდინარემ არსებობა შეწყვიტა.
თამაზ ბერაძე - ზღვაოსნობა ძველ საქართველოში
მოიძია: https://www.facebook.com/photo/?fbid=1925697184496751&set=a.224792501253903
